Sunday, September 21, 2008

σκέψεις γύρω από το οντολογικό επιχείρημα

Η πρώτη εκδοχή του οντολογικού επιχειρήματος, που διατυπώθηκε από τον Άγιο Ανσέλμο (1033-1109), πάει κάπως έτσι: Θεός είναι, εξ' ορισμού, αυτό που τίποτα μεγαλύτερο του δεν μπορούμε να συλλάβουμε. Επομένως, δεν μπορούμε να συλλάβουμε τον Θεό ως μη υπαρκτό, αφού σε διαφορετική περίπτωση, αν δηλαδή υπάρχει, μπορούμε να Τον συλλάβουμε ως ότι μεγαλύτερο υπάρχει. Συνεπώς, είναι αδιανόητο να μην υπάρχει Θεός. Ergo σημαίνει Θεός. Κατα τον Άνσελμο λοιπόν, περιθώριο για ανυπαρξία του Θεού δέν υπάρχει.


Σ' αυτήν την απόπειρα οντολογικής απόδειξης της ύπαρξης του Θεού εναντιώθηκε κατα πρώτον ο βενεδικτίνος μοναχός Γκαουνίλο, ήδη στον ενδέκατο αιώνα, με την εύστοχη παρατήρηση οτι η παραδοχή της νοητικής σύλληψης ορισμένου αντικειμένου, σε συνδυασμό με την παράλληλη δυνατότητα περιγραφής του, δέν ταυτίζεται αναγκαίως και με την οντολογική ύπαρξή του*. Έχουμε πχ τη νοητική σύλληψη της νεράϊδας, με την έννοια οτι είμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αντίστοιχης έννοιας, όμως αυτή η ανάλυση των συστατικών στοιχείων της έννοιας της νεράϊδας δέν σημαίνει αναγκαίως οτι υπάρχουν νεράϊδες.


Μολοντούτο, τον δέκατο έβδομο αιώνα, ο Descartes, πατέρας της νεότερης φιλοσοφίας, επανήλθε στην προσπάθεια του Άνσελμου για την οντολογική απόδειξη του , Θεού υποστηρίζοντας οτι η ψυχή μας είναι εφοδιασμένη με ορισμένες έμφυτες ιδέες ή έννοιες, μιά απο τις οποίες είναι και η ιδέα της τελειότητας, η οποία εξ ορισμού αναφέρεται στο όντως τέλειο όν, το οποίο δέν μπορεί να είναι άλλο παρα ο Θεός, αφού, διαφορετικά, δηλαδή αν δέν θα υπήρχε ο Θεός, ως το τέλειο όν, δέν θα μπορούσε να υπάρχει ούτε η ιδέα της τελειότητας **.


Σ' αυτήν την επιχειρηματολογία αντιτάχθηκε ο Kant με την εύστοχη παρατήρηση οτι το ρήμα «είναι», με το οποίο προσδίδονται στο Θεό οι ιδιότητες του αόρατου, του παντοδύναμου, του αθάνατου και της πρωταρχικής αιτίας του κόσμου, προσδιορίζει μέν τα εννοιολογικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της έννοιας του Θεού, αλλά δεν εξοπλίζει αυτήν την έννοια και με την αναγκαιότητα της παραδοχής της ύπαρξής του μέσα στην πραγματικότητα ***.


Ο Goedel, όπως και ο Leibniz, πίστευε ότι η περίφημη "οντολογική απόδειξη για την ύπαρξη Θεού " (όπως την "βάφτισε" ιστορικά ο Καντ) είναι έγκυρη σε κάποια εκδοχή της. Το σκεπτικό της συγκεκριμένης απόδειξης ήταν ότι, για να αποφανθούμε σχετικά με την ύπαρξη Θεού πρέπει πρώτα να ορίσουμε επακριβώς την έννοια Θεός. Όπως είχε πει εμπιστευτικά ο Goedel σε έναν συναδελφό του, τον φιλόσοφο Morton White, βρισκόταν πολύ κοντά στην τελειοποίηση μιας νέας παραλλαγής του οντολογικού επιχειρήματος ****.



* Θ. Πελεγρίνης, Λεξικό της Φιλοσοφίας (2004), λέξη: Γκαουνίλο, σελ. 754 επ.


** Πελεγρίνης, ο.π. λ. Ντεκάρτ, σελ. 1073.

1 comment:

Anonymous said...

Ωραια ολα αυτα που λες, μόνο που δεν αναφερονται στην οντολογια, που ειναι η μελέτη της έννοιας του όντος και της ουσιας των πραγμάτων* (είναι,ον), και η οποία ξεκινάει ουσιαστικά από τους Προσωκρατικούς και τον Ηράκλειτο (Εν Πάντα) και συνεχίζει με τον Παρμενίδη (Λόγος) για να φτάσει στον Πλάτωνα (Ιδέα) και στον Αριστοτέλη (Ενέργεια- Ενεργείν)**.Ο τελευταίος είναι ο πρώτος που συνδυάζει τη διερεύνηση του όντος με τη μελέτη της θείας ουσίας*. Αυτό στο οποίο αναφέρεσαι είναι η οντοθεολογία, η οποία κατά τον Καντ είναι η έρευνα βάσει της οποίας επιχειρείται να αποδειχθεί η ύπαρξη του θεού με λογικό τρόπο, και την οποία αντιπαρέθεσαι στην κοσμοθεολογία, στους κόλπους της οποίας η απόδειξη της ύπαρξης του θεού βασίζεται όχι σε λογικού τύπου επιχειρήματα, αλλά σε εμπειρικού τύπου επιχειρήματα, που στηρίζονται δηλαδή σε παρατηρήσεις που μπορεί να κάνει κανείς μέσω των αισθήσεων, όπως π.χ στην περίπτωση που κάποιος , βλέποντας την "αρμονία" και την πολυπλοκότητα που υπάρχει στο σύμπαν, συμπαιραίνει ότι αυτές δε μπορούν να δημιουργήθηκαν αφ' εαυτόν, αλλά θα πρέπει να υπάρχει κάποιο ανώτατο ον, ο θεός, που κατασκεύασε τον αρμονικό αυτό κόσμο*. Φυσικά η οντολογία δε ξεκινά τον αιωνα που λες( ο όρος οντολογία εμφανίζεται τον 17αι., όχι η οντολογία η ίδια), αλλά με την ίδια τη γέννηση της φιλοσοφίας.

*παραπέμπω κι εγώ στον Θ.Πελεγρίνη, "Λεξικό της Φιλοσοφίας",εκδ.Ελληνικά Γράμματα του σ.435-436.
**Martin Heidegger, Τι είναι φιλοσοφία; εκδ. Αναγνωστίδη (αν και είναι μια παλιά έκδοση που έχει εξαντληθεί τελευταία έουν κυκλοφορήσει πολλά βιβλία του εκδόσεις "Πλέθρον" κ.α, αν σε ενδιαφέρει η οντολογία)